Απαίσιο είναι το αμάρτημα της υπερηφάνειας, αλλά το γνωρίζουμε ελάχιστα, γιατί είναι κρυμμένο βαθιά στην καρδιά μας. Ρίζα της υπερηφάνειας είναι η άγνοια του εαυτού μας. Αυτή η αγνωσία τυφλώνει τον άνθρωπο κι έτσι υπερηφανεύεται. Αν ποτέ ο άνθρωπος γνώριζε τον εαυτό του, θα αναγνώριζε την φτώχεια του, την ελεεινότητά του, και ποτέ δεν θα υπερηφανευόταν! Και είναι πολύ ελεεινός, αφού δεν βλέπει και δεν παραδέχεται την ποταπότητά του.
Η υπερηφάνεια φαίνεται από τα έργα, όπως το δέντρο από τους καρπούς.Ποιοι είναι όμως οι καρποί του πικρού αυτού σπόρου της υπερηφάνειας;
Α) Ο υπερήφανος επιδιώκει με κάθε τρόπο τις τιμές, τις δόξες και τους επαίνους. Θέλει πάντα να φαίνεται πως είναι κάτι. Θέλει να επιβλέπει και να διατάζει τους άλλους, κι αν κανείς αντταχθεί στην θέλησήτου, θυμώνει και εξοργίζεται εναντίον του.
Β) Αν στερηθεί την τιμή και την εξουσία, μεμψιμοιρεί, αγανακτεί και κακολογεί:"Πού αμάρτησα εγώ; Τι φταίω εγώ; Αυτήν την ανταμοιβή άξιζαν οι κόποι μου και οι υπηρεσίες μου;" Και συμβαίνει μερικές φορές να φτάνει ως την αυτοκτονία.
Γ) Αρχίζει έργα πάνω από τις δυνάμεις του, χωρίς να μπορεί να τα τελειώσει. Ω ανόητε άνθρωπε, γιατί αγγίζεις το φορίο που δεν μπορείς να σηκώσεις;
Δ)Αναμειγνύεται απρόσκλητος στις ξένες υποθέσεις. Θέλει τα πάντα και τους πάντες να παρατηρεί, χωρίς να ξέρει τι κάνει. Τόσο τον τυφλώνει η υπερηφάνεια.
Ε)Επαινεί και εξυψώνει τον εαυτό του χωρίς ντροπή: "Εγώ έκανα τούτο κι εκείνο. Προσέφερα στην κοινωνία αυτές κι αυτές τις υπηρεσίες". Ω άνθρωπες, απαριθμείς τις υπηρεσίες σου αλλά γιατί δεν λες και τα αμαρτήματά σου; Αν ντρέπεσαι να τα φανερώσεις, τότε να ντρέπεσαι και όταν αυτο-επαινείσαι.
Στ)Περιφρονεί και ταπεινώνει τους άλλους: " Αυτός είναι ύπουλος", "εκείνος είναι άχρηστος" κλπ. Αδελφέ, αυτόν που κατηγορείς είναι άνθρωπος, όπως εσύ. Όλοι άνθρωποι είμαστε. Αμάρτησε εκείνος; Συλλογίσου ότι κι εσύ δεν θα υστερησεις σε αυτό. Έπεσε κάποιος σε ένα σφάλμα; Εσύ σε άλλο ή και στο ίδιο ακόμα είναι δυνατόν να πέσεις. "Πάντες γαρ ήμαρτον και υστερούνται της δόξης του Θεού"
Ζ)Στους γονείς και στους ανωτέρους του δεν υποτάσσεται, δεν τους ζητάει συγνώμη όταν σφάλλει, γιατί ο τράχηλος των υπερηφάνων είναι σκληρός και άκαμπτος. Και θέλουν πάντα να επιβάλλουν αλύγιστα την δική τους γνώμη.
Η) Ό,τι καλό έχει πάνω του ο υπερήφανος, το αποδίδει στον εαυτό του, στις προσωπικές του πρόσπαθειες, στους κόπους και στις διανοητικές του ικανότητες, και όχι στο Θεό. Ω άνθρωπε, τι μπορείς να έχεις από τον εαυτό σου, εσύ που βγήκες γυμνός από τα σπλάχνα της μητέρας σου; Τι μπορείς να έχεις εσύ, αν ο Θεός,η πηγή κάθε καλού, δεν σου το δώσει; Τι μπορούν να κάνουν οι προσπάθειες και οι κόποι μας, χωρίς την βοήθεια Εκείνου, πουίναι ο μόνος Παντοδύναμος, και που χωρίς Αυτόν είμαστε ένα τίποτα, σαν την σκιά χωρίς το σώμα;
Θ) Οπωσδήποτε δεν αγαπάει τις παρατηρήσεις και τις συμβουλές. Φαντάζεται τον εαυτό του άψογο ,αν και είναι όλος ακαθαρσία.
Ι)Δεν υπομένει την εξουδένωση,τις περιφρονήσεις,τις συμφορές. Γκρινιάζει, αγανακτεί και συχνά βρίζει.
ΙΑ) Στα λόγια και στις ενέργειές του δείχνει υπεροψία,αυταρέσκεια, κλπ.
Αυτοί οι καρποί της υπερηφάνειας είναι και στο Θεό και στους ανθρώπους βδελυκτοί. Πικροί λοιπόν οι καρποί, άρα πικρός και ο σπόρος που τους γέννησε. Άλλωστε "το εν ανθρώποις υψηλόν βδέλυγμα ενώπιον του Θεού. Και πάς ο ύψων εαυτόν ταπεινωθήσεται.
Στην υπερηφάνεια είναι βδελυκτή η αρετή της ταπεινοφροσύνης. Αλλά μπροστα στον Θεό και τους άλλους ανθρώπους, όσο αντιπαθητική και σιχαμερή φαίνεται η υπερηφάνεια, τόσο ευπρόσδεκτη και αγαπητή είναι η ταπεινοφροσύνη. Σε τίποτα δεν ατενίζει ο ύψιστος Θεός με τόση αγάπη, όσο στην ταπεινή και απλή καρδιά. Γι'αυτό και η Υπεραγία Θεοτόκος αναφέρει για τον εαυτό της το: "Επέβλεψεν (ο Κύριος) επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού"
Όταν φεύγει από τον άνθρωπο η υπερηφάνεια, εγκαθίστανται μέσα του η ταπεινοφροσύνη. Όσο περισσότερο μαραίνεται η μιά, τόσο αναπτύσσεται η άλλη, γιατί είναι τ'ακριβώς αντίθετα. Φεύγει το σκοτάδι κι έρχεται το φως. Σκοτάδι είναι η υπερηφάνεια και φως η ταπεινοφροσύνη. όΤαν κατακρίνουμε τον εαυτό μας και αναγωρίσουμε την αθλιότητα και την αισχρότητά μας, τότε θα έχουμε σημαντική αφορμή για ταπείνωση.
Γεννιόμαστε γυμνοί και αδύναμοι. Ζούμε στις συμφορές, στα ατυχήματα και στις αμαρτίες.Πεθαίνουμε με φόβο,τρόμο και στεναγμούς. Θαβόμαστε στο χώμα και χώμα γινόμαστε. Δεν ξεχωρίζεις εκεί ποιος είναι ο πλούσιος και ο φτωχός,ποιος ο ευτυχισμένος και ποιος ο δυστυχισμένος,ποιος ο κύριος και ποιος ο δούλος,ποιος ο σοφός και ποιος ο απαίδευτος. Όλοι εκεί έγιναν ίσοι, γιατί όλοι έγιναν χώμα. Γιατί λοιπόν το χώμα, η στάχτη να υψηλοφρονεί; "Τι υπερηφανεύεται γη και σπόδος" ;
Αδελφέ, ας αναγνωρίσουμε την φτώχεια και την αθλιότητά μας. "Ταπεινωθώμεν ουπό την κραταίαν χείρα του Θεού, ίνα ημάς υψώση εν καιρώ". Ας αναγνωρίσμουμε,αγαπητέ μου, ότι εμείς οι χριστιανοί καταγόμαστε από τον Χριστό,τον "πραόν και ταπεινόν τη καρδία". Είναι ντροπή και μεγάλη απρέπεια να υπερηφανεύεται ο χριστιανός, όταν ο Χριστός, ο μέγας και ύψιστος Θεός,"εταπείνωσεν εαυτόν". Είναι ντροπή να υπερηφανεύονται οι δούλοι, όταν ο Κύριος είναι ταπεινός.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο αταίριαστο και πιο ανάξιο για τον χριστιανό απο την υπερηφάνεια. Και τίποτα δεν τον εξυψώνει τόσο, όσο η ταπεινοφροσύνη.Από την ταπεινοφροσύνη γνωρίζεται ο άνθρωπος, αν είναι γνήσιος μαθητής του Ιησού. Αν θέλεις λοιπόν να δώσεις την μαρτυρία ότι είσαι αληθινός χριστιανός μάθε από τον Χριστό να ταπεινοφρονείς,όπως και ο ίδιος προτρέπει: "Μάθετε απ'εμού ότι πράος ειμί και ταπεινός τη καρδία".Και χάραξε ζωηρά στην μνήμη σου τα λόγια του Αποστόλου: "Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται,ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν"!